Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất thức
ăn chăn nuôi đứng hàng đầu thế giới, tuy nhiên thực tế chúng ta vẫn đang nhập
siêu loại thức ăn này, tại sao lại có sự nghịch lý trên?
Việt Nam đứng thứ 17 trong số 20 quốc gia sản xuất thức ăn chăn
nuôi (TACN) lớn nhất thế giới, và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN, tuy nhiên
thực tế cho thấy nước ta đang phải nhập khẩu một lượng lớn thức ăn chăn nuôi
cũng như nguyên liệu cho ngành này.
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năm 2016, Việt
Nam đã nhập khẩu một lượng lớn TACN và các sản phẩm nguyên liệu phục vụ cho sản
xuất chế biến thức ăn trong nước và ngành chăn nuôi. Thức ăn gia súc và nguyên
liệu chiếm tỷ trọng lớn nhất đạt khoảng 3,46 tỷ USD, tăng 2,1% so với năm 2015
( đạt 3,39 tỷ USD ), đứng thứ hai là ngô đạt khoảng 1,67 tỷ USD, đứng thứ ba là
đậu tương đạt khoảng 661 triệu USD. Trong đó, lượng nhập khẩu nhóm thức ăn gia
súc, nguyên liệu và ngô có dấu hiệu tăng nhẹ so với năm 2015 lần lượt là 2,1%,
1,2% còn đậu tương giảm một lượng đáng kể 13,6%.
Theo số liệu thống kê từ Tổng cục Hải Quan Việt
Nam, trong quý I/2017 Việt Nam đã chi gần 900 triệu USD nhập khẩu thức ăn chăn
nuôi và nguyên liệu, tăng 33,36% so với cùng quý năm trước. Những mặt hàng nhập
khẩu chính vẫn là thức ăn gia súc và nguyên liệu. Tổng cục Hải quan cũng chỉ
ra, trong tháng 3/2017, các doanh nghiệp đã chi 288 triệu USD nhập khẩu thức ăn
chăn nuôi và nguyên liệu từ bên ngoài, tuy giảm 18,65% so với tháng 2/2017
nhưng tăng 10,11% so với cùng tháng năm ngoái . Như vậy, mỗi ngày trong tháng
này, nước ta chi trung bình 9,6 triệu USD khoảng 217 tỷ đồng để nhập khẩu thức
ăn cho ngành chăn nuôi trong nước.
Thị trường nhập khẩu thức ăn chăn nuôi chính của
Việt Nam trong nhiều năm qua là các nước Argentina, Ấn Độ, Hoa Kỳ, Brazil...
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, kim ngạch nhập khẩu thức ăn gia súc và nguyên
liệu từ Argentina năm 2016 đạt 1,56 tỷ USD, tăng 8%, ngô đạt 845 triệu USD,
tăng 63,3% và đậu tương 4,2 triệu USD, giảm 62,7%. Trong 3 tháng đầu năm 2017,
thị trường này vẫn đứng đầu danh sách các thị trường nhập khẩu TACN của Việt
Nam với khoảng 411 triệu USD, tăng 38,1% so với cùng kỳ năm ngoái.
Theo ông Lê Bá Lịch, Chủ tịch Hiệp hội Thức ăn
chăn nuôi Việt Nam, mặc dù Việt Nam là nước nông nghiệp song lại phải nhập khẩu
các mặt hàng như ngô, đậu tương, phụ gia về để sản xuất thức ăn chăn nuôi. Theo
tính toán, hiện nay Việt Nam thường xuyên phải nhập khẩu 50% trên tổng sản
lượng ngô phục vụ ngành chăn nuôi, khô dầu gần như 100% và nguyên liệu phụ gia
như khoáng chất, axit amin, vitamin phải nhập khẩu 100%.
Ông Lịch cho rằng, sỡ dĩ chúng ta phải nhập khẩu
một lượng lớn TACN và nguyên liệu là vì sản xuất trong nước không có hoặc không
đáp ứng đủ nhu cầu. Việt Nam là một nước nông nghiệp, tuy nhiên những bất cập
trong hệ thống nông nghiệp nước ta có ảnh hưởng không nhỏ đến việc các doanh
nghiệp nhập khẩu các sản phẩm nguyên liệu từ bên ngoài. Nhiều năm nay, quỹ đất
chủ yếu dành cho trồng lúa gạo, cao su, cà phê không dành đất trồng cây thức ăn
gia súc, trồng cỏ nuôi trâu bò, phương thức canh tác còn lạc hậu, quy mô nhỏ
lẻ, thiếu tập trung, chất lượng giống chưa cao...từ đó dẫn đến năng suất thấp,
sản lượng làm ra không phục vụ đủ cho ngành.
Bên cạnh đó, chất lượng sản phẩm không đạt chỉ
tiêu, nhưng giá thành sản phẩm lại cao hơn so với các nước nhập khẩu. Ngoài ra,
sản lượng và giá cả các sản phẩm nguyên liệu của Việt Nam luôn bất ổn nên dẫn
đến hiện tượng doanh nghiệp sản xuất không mua sản phẩm của nông dân mà quyết
định nhập khẩu, còn người dân thì không mấy mặn mà với các loại sản phẩm nguyên
liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi.
Ngoài ra, phần lớn tỷ trọng sản xuất TACN của
Việt Nam do các doanh nghiệp FDI nắm giữ cũng là một nguyên nhân giải thích cho
vấn đề trên. Các doanh nghiệp ngoại nắm trong tay 60 - 70% thị phần thị trường
TACN nước ta, một số doanh nghiệp này để tối đa lợi nhuận đã không ưu tiên
nguồn nguyên liệu ở Việt Nam mà nhập khẩu nguyên liệu. Bên cạnh đó, khâu cung
cấp nguyên liệu, sản xuất thức ăn chăn nuôi và chăn nuôi lẽ ra phải có sự liên
kết chặt chẽ với nhau nhưng thực trạng đang diễn ra hiện nay là những khâu này
phát triển một cách đơn lẻ, thiếu tính liên kết, mạnh ai người nấy sống, vì vậy
các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi không chịu gánh nặng về lợi nhuận
của người nông dân và người chăn nuôi dẫn đến sự phát triển thiếu đồng bộ và
những nghịch lý đang diễn ra trong ngành chăn nuôi.
